Z okazji zbliżających się Świąt chciałabym Wam przedstawić historię kilku znanych zagranicznych kolęd, na które często natrafiamy w filmach, na koncertach czy w Internecie.
W 1853 roku angielski kompozytor hymnów, John Mason Neale, napisał słowa kolędy Good King Wenceslas (Dobry król Wacław), we współpracy ze swoim wydawcą muzycznym Thomasem Helmore’em. Tekst Neale’a został stworzony do melodii trzynastowiecznej pieśni wiosennej Tempus adest floridum (Nadszedł czas kwitnienia), z fińskiego zbioru średniowiecznych pieśni łacińskich Piae cantiones (Pobożne pieśni), wydanego w 1582 roku.
Kolęda opowiada o czeskim królu, który mimo mroźnej zimy rusza w drogę wraz ze swoim paziem, brnąc w śniegu, by ofiarować jałmużnę biednemu chłopu z okazji Świętego Szczepana (26 grudnia). Historia ta inspirowana jest życiem prawdziwego świętego Wacława czeskiego (907–935), który w rzeczywistości był tylko księciem. Został uznany za męczennika po śmierci z rąk brata Bolesława, który był przeciwny chrystianizacji Czech i uzależnieniu od Cesarstwa Niemieckiego. Jak widać, kolęda nie ma nic wspólnego ze średniowieczną pieśnią, która mówi o urokach wiosny.
Fragment tego utworu pojawił się w filmie To właśnie miłość (przez chwilę kolędują premier Wielkiej Brytanii i jego ochroniarz):
Deck the Halls (Przystrójcie sale) to angielska kolęda z 1862 roku, z tekstem szkockiego muzyka, Thomasa Oliphanta, który wykorzystał melodię szesnastowiecznej walijskiej piosenki Nos galan (Wigilia Nowego Roku). Utwór ów mówi, że nie ma nic lepszego niż siedzenie wówczas przy ogniu w miłym towarzystwie i z kuflem jasnego piwa.
Pierwszy wers angielskiego tekstu nawołuje do zdobienia sal gałązkami ostrokrzewu, a dalsza część zachęca do napełnienia miodem kielichów i opróżnienia baryłki. Już w 1877 roku w amerykańskiej wersji pozbyto się alkoholowych odniesień, zastępując je zachętą do zapalenia bożonarodzeniowego polana, opowiadania o Bożym Narodzeniu, wesołego śpiewu etc. Tę ocenzurowaną kolędę słyszymy najczęściej:
Hark! The Herald Angels Sing (Słuchajcie! Zwiastujący aniołowie śpiewają) to słynna kolęda, wywodząca się z poematu For Christmas Day (Na Dzień Bożego Narodzenia). Zaczynał się on od słów Hark! How all the welkin rings (Słuchajcie! Jak całe niebiosa dźwięczą). Napisał go angielski pastor metodystyczny i poeta Charles Wesley (1707-1788) w 1739 roku, pod wrażeniem bicia dzwonów w Boże Narodzenie.
Utwór wykonywano do rozmaitych melodii, ale od połowy XIX wieku towarzyszy mu muzyka zaczerpnięta z Festgesang an die Künstler (Hymn do artystów) Feliksa Mendelssohna (1809 – 1847). Była to kantata skomponowana w 1840 roku na cześć wynalezienia prasy drukarskiej przez Jana Gutenberga.
Wspólny śpiew chórów i publiczności w Royal Albert Hall w Londynie:
Niezwykła aranżacja słów tej kolędy powstała do melodii See, the Conqu’ring hero comes (Patrz, nadchodzi zwycięski bohater) z oratorium Jozue Haendla z 1747 roku (w tym samym roku kompozytor wykorzystał ten chwytliwy chóralny numer w oratorium Juda Machabeusz, nawet z tymi samymi słowami). Ta wersja jest tradycyjnie używana jako pieśń na zakończenie nabożeństwa Nine Lessons and Carols w katedrze św. Patryka w Dublinie. To anglikańska celebracja liturgiczna, odprawiana w Wigilię Bożego Narodzenia. Składa się z dziewięciu krótkich czytań z Biblii (lekcji) przeplatanych kolędami; transmitowana jest na żywo każdego roku w pierwszym programie irlandzkiego radia RTÉ (Raidió Teilifís Éireann).
Tu wersja Haendla, wykonywana również podczas koronacji brytyjskich monarchów:
Kolęda w mendelssohnowskiej wersji znalazła się na ścieżce dźwiękowej filmów Przeminęło z wiatrem (1939), To wspaniałe życie (1946) i Opowieść wigilijna (2009).
Maria durch ein Dornwald ging (Maryja szła przez ciernisty las) to pieśń pielgrzymkowa, która w XIX wieku była początkowo rozpowszechniana ustnie.
Najwcześniejsza znana wersja drukowana, składająca się z siedmiu zwrotek, znajduje się w zbiorze hymnów z 1850 roku. Rzeczywiste pochodzenie utworu jest niejasne, bywa on datowany na XVI wiek, na co jednak nie ma bezpośrednich dowodów. Natomiast w zbiorze hymnów z Andernach (Nadrenia-Palatynat) z 1608 roku wydrukowano pieśń Jezus i jego czuła matka z adnotacją „na melodię Maria szła przez ten las”, co może odnosić się właśnie do tej pieśni. Tekst mówi, że kiedy brzemienna Maryja szła wśród ciernistych drzew, które od siedmiu lat nie wypuszczały liści, ich gałęzie pokryły się kwiatami róż.
Tenor Jonas Kaufmann zaśpiewał tę pieśń w kościele św. Mikołaja w Oberndorfie k. Salzburga (to ta miejscowość, gdzie powstała kolęda Cicha noc):
Minuit, chrétiens (Północ, chrześcijanie) – w angielskiej wersji O Holy Night (O, święta noc) – to kolęda na głos tenorowy, skomponowana przez Adolphe’a Adama w 1847 roku. Kompozytor ten kojarzony jest przede wszystkim z muzyką do baletów Giselle i Korsarz, które do dziś stanowią główne pozycje repertuarowe.
Autor słów, handlarz winem Placide Cappeau (prawnik z wykształcenia), był znany jako socjalista i antyklerykał, ale stworzył bardzo pobożny tekst o narodzinach Dzieciątka Jezus, przyszłego Zbawiciela. Został on przetłumaczony na angielski w 1855 roku przez unitariańskiego pastora, Johna Sullivana Dwighta.
Warto zwrócić uwagę na wzmiankę o abolicjonizmie w trzeciej zwrotce obu wersji („Odkupiciel zrywa wszelkie pęta […] widzi brata w niewolniku”/„Zerwie On kajdany, bo niewolnik jest naszym bratem”). Kolęda O Holy Night była podobno pierwszym utworem muzycznym transmitowanym przez radio.
Tu wersja we francuskim i angielskim:
Na koniec nietypowa kolęda Los peces en el río (Ryby w rzece), znana również pod tytułem Pero mira cómo beben (Ale spójrz, jak one piją). Jest to utwór nieznanego autora, szeroko rozpowszechniony w Hiszpanii, gdzie powstał, oraz w Ameryce Południowej.
Muzykolodzy dopatrują się w melodii wpływów arabskich. Pieśń może pochodzić nawet z XVI wieku. Tekst czyni głównymi bohaterami ryby, które piją wodę z rzeki (wiadomo, że tak naprawdę tego nie robią, bo ta woda by im zaszkodziła). Piją i piją, i stale wracają, by zobaczyć, jak się rodzi Boże Dziecię. W tle Maryja, która czesze włosy, pierze w rzece pieluszki, myje ręce…
Mały fragment, ale w bardzo dobrym wykonaniu:
Wesołych i spokojnych Świąt!