Język jidysz, będący tradycyjnym językiem aszkenazyjskich Żydów, ma bogatą historię i wpływ na wiele języków, w tym także na język polski. Od wieków istnieje silna relacja między tymi dwoma językami, która wzbogaca ich słownictwo, gramatykę i kulturę.
Podczas gdy język polski dostarczał jidyszowi nowych słów i zwrotów, jidysz także przyczynił się do rozwoju języka polskiego. Na przestrzeni wieków jidysz wnikał do polskiego codziennego życia, zwłaszcza na terenach, gdzie współistniały polska i żydowska społeczność. Wyrazy jidyszowe takie jak “szmata” (ścierka), “szmal” (pieniądze), “sztuka” (dzieło sztuki) czy “kozioł” (słup graniczny) weszły do polskiego słownictwa, dodając mu nowe niuanse i odcienie znaczeniowe.
Jidysz odegrał również znaczącą rolę w literaturze polskiej. Wielu pisarzy żydowskiego pochodzenia, tacy jak noblista Isaac Bashevis (Icchok Baszewis) Singer, jego brat Izrael Jehoszua czy Icchok Lejb Perec, tworzyło w jidysz i pozostawili oni trwały ślad w polskiej literaturze. Ich dzieła przyczyniły się do rozwoju polskiego języka literackiego, wprowadzając nowe tematy, style i perspektywy. Z drugiej strony, polski miał wpływ na jidysz, zwłaszcza w sferze słownictwa. Wielu Żydów w Polsce miało kontakt z językiem polskim, co wpłynęło na wzbogacenie jidyszowego słownictwa. Polonizmy, czyli polskie wyrazy używane w jidysz, stały się częścią komunikacji. Przykładami takich słów są “pensja” (wynagrodzenie), “kawa” (kawa) czy “narty” (narty), które weszły do jidyszowego słownictwa. W książce “Tłomackie 13” Zusman Segałowicz opisał (w jidysz oczywiście) Żydowski Związek Literatów i Dziennikarzy, i jego warszawską siedzibę mieszczącą się przy tej ulicy.
Współistnienie jidysz i polskiego przyczyniło się również do powstania nowych form komunikacji. Jidyszpol, hybrydowy język łączący elementy jidyszowe i polskie, powstał jako codzienna mowa mieszanych społeczności żydowskich i polskich. Był to swoisty język mostu, który umożliwiał komunikację między obiema grupami. Wpływ języka jidysz na język polski i odwrotnie jest nie tylko lingwistycznym fenomenem, ale również świadectwem wielowiekowej i wielokulturowej historii wzajemnego oddziaływania obu społeczności. Ta lingwistyczna symbioza jest świadectwem harmonijnego współistnienia różnych grup etnicznych i religijnych na ziemi polskiej.
Niestety, wraz z upływem czasu i tragicznymi wydarzeniami XX wieku, takimi jak Holokaust i masowe migracje Żydów, jidysz stopniowo zaczął tracić na znaczeniu jako język codziennego użytku. Jego wpływ na polski również osłabł. Jednak warto doceniać dziedzictwo, jakie pozostawił w polskim języku i kulturze. Dzięki bogactwu jidyszowego słownictwa i jego wpływowi na język polski, zyskaliśmy unikalne wyrażenia, które oddają specyfikę i historię polskiego społeczeństwa. Te wyrazy są często używane i rozumiane przez Polaków, nawet jeśli nie zdają sobie sprawy z ich jidyszowego pochodzenia. Dzisiaj, kiedy język ten jest bardziej związany z kulturą i tradycjami Żydów niż z codziennym porozumiewaniem się, warto doceniać i pielęgnować to dziedzictwo. Poprzez jego naukę i integrację z życiem kulturalnym, możemy zrozumieć i docenić jeszcze bardziej bogactwo historyczne naszego regionu.
Wzajemny wpływ tych języków na siebie jest pięknym przykładem, jak różnorodność i wzajemne oddziaływanie kultur mogą wzbogacić naszą lingwistyczną i kulturową przestrzeń. To most, który łączy dwie społeczności, otwierając drzwi do zrozumienia, tolerancji i wzajemnej inspiracji. To mieszanie języków jest nie tylko lingwistycznym zjawiskiem, ale także odzwierciedla głębsze aspekty społeczne i kulturowe. Język jest też nośnikiem tradycji, historii i tożsamości społeczności, które go używają. Dlatego właśnie badanie wpływu jidyszu na język polski i odwrotnie jest niezwykle ważne dla zrozumienia wielokulturowego dziedzictwa Polski.
Jidysz nie tylko dostarczył polskiemu słownictwu nowych wyrazów i zwrotów, ale przede wszystkim przyczynił się do kreowania wyjątkowego sposobu komunikacji. Sam jidysz zawiera w sobie unikalną mieszankę hebrajskiego, niemieckiego, słowiańskiego i wielu innych wpływów językowych. Ta różnorodność językowa odzwierciedlała złożoność i różnorodność kulturową Żydów, którzy przez wieki zamieszkiwali nie tylko ziemie polskie. Wzajemny wpływ jidysz i polskiego nie ogranicza się tylko do sfer lingwistycznych. Jidysz przekazywał również bogactwo literatury, filozofii i tradycji żydowskiej do języka polskiego. Wpływ na polski jest widoczny nie tylko w dziedzinie słownictwa, ale także w kształcie polskiej gramatyki, fonetyki i składni. Podobnie, wpływ polskiego na jidysz jest związany z polską historią, kulturą i specyfiką społeczną. To wzajemne oddziaływanie języków tworzyło nowe formy komunikacji i przyczyniało się do kształtowania wielokulturowej tożsamości na ziemiach polskich.
Dziedzictwo języka jidysz w Polsce jest wartościowym skarbem, który należy doceniać i chronić. Współcześnie coraz mniej osób posługuje się jidyszem, dlatego ważne jest, aby zachować pamięć o tym języku i kontynuować badania nad jego wpływem na język polski oraz odwrotnie. Przypomina nam on o dawnej współpracy i wzajemnym zrozumieniu między społecznościami polską a żydowską. To przypomnienie jest ważne w kontekście budowania otwartego i tolerancyjnego społeczeństwa, które szanuje różnorodność kulturową i językową. Jednak obecnie jidysz jest zagrożony wymarciem jako język codziennego użytku. Dlatego istotne jest, aby podejmować wysiłki na rzecz jego ochrony i zachowania. Organizacje i instytucje zajmujące się kulturą żydowską oraz badacze językoznawcy podejmują inicjatywy, mające na celu dokumentowanie i zachowanie jidyszowego dziedzictwa. Wielu Żydów zginęło lub opuściło kraj, co miało poważne konsekwencje dla języka jidysz i jego roli w polskim społeczeństwie.
Współczesne społeczeństwo polskie musi pamiętać o tym bolesnym rozdziale historii i kontynuować dialog oraz współpracę z żydowską społecznością. Szacunek dla kultury, języka i dziedzictwa żydowskiego powinien być integralną częścią wspólczesnej polskiej kultury, aby zbudować przyszłość opartą na zrozumieniu, tolerancji i współpracy.
Jidyszowe wyrazy, zwyczaje i opowieści związane z kulturą żydowską mają swoje miejsce w polskim dziedzictwie kulturowym. Festiwale, muzyka, literatura i sztuka związane z żydowską tradycją są częścią polskiej sceny kulturalnej. Jidysz jest również nośnikiem polskiej historii. Wielu pisarzy, dziennikarzy i intelektualistów żydowskiego pochodzenia, którzy tworzyli w jidysz, przyczyniło się do dokumentowania polskiej historii, społeczeństwa i wydarzeń politycznych. Ich prace literackie i dziennikarskie stanowią ważne źródło informacji dla badaczy i historyków, którzy starają się zrozumieć różne aspekty polskiej historii.
Bardziej zainteresowanym tematem języka jidysz polecam artykuł pani profesor Moniki Adamczyk- Garbowskiej pod tytułem Literatura jidysz – bliska, lecz nieznana.
Natan Goldschneider / @NGoldschneider